ju� hetman wielki Janusz Kiszka uchyli� si� od spe�nienia swoich obo-wi�zk�w i wojsko zacz�� zbiera� hetman polny ksi�� Janusz Radziwi��...

Zebra� pieni�dze na wojsko mo�na by�o dopiero po uchwaleniu podat-
k�w przez sejmiki i zjazd generalny (konwokacj� wile�sk�), na co po-
trzeba by�o wiele czasu. Dlatego te� reakcja na powstanie ze strony naj-
wy�szych w�adz Wielkiego Ksi�stwa by�a op�niona.
W czerwcu 1648 roku konwokacja wile�ska uchwali�a bud�et na
zebranie sze�ciotysi�cznego wojska (nast�pnie zmniejszono jego liczb�
do pi�ciu tysi�cy), ale zbi�rka chor�gwi zosta�a wyznaczona dopiero na
pocz�tek wrze�nia. W dodatku liczne powiaty podj�y decyzj�, aby nie
oddawa� swoich �o�nierzy pod bu�aw� hetma�sk�, ale pozostawi� na stra�y
w�asnych granic. Dopiero w lipcu wyruszy�y przeciwko Kozakom na
po�udniowy-zach�d Bia�orusi pierwsze oddzia�y, zaci�gni�te przez het-
mana na w�asny koszt - chor�gwie W�adys�awa Chaleckiego, chor��ego
Jana Paca, pisarza W�adys�awa Wo��owicza i stra�nika Grzegorza Mirskie-
go. Pospolite ruszenie z powiatu orsza�skiego rozpocz�o razem z od-
dzia�ami mieszcza�skimi dzia�ania przeciwko Kozakom w okolicach By-
chowa i Strzeszyna. W listopadzie uda�o si� usun�� buntownik�w z Cze-
rykowa. Jednak�e chor�giew Wo��owicza pod Rzeczyc�, a Mirskiego pod
Horwalem zosta�y rozbite przez Kozak�w. Osi�gn�li oni zwyci�stwo tak�e
w innych potyczkach. Na przyk�ad, w Kobryniu ataman Maksim H�adki
rozbi� dragon�w stolnika Wincentego Gosiewskiego, a Krywoszapka ko�o
Czerykowa pokona� chor�giew szlachty po�ockiej dowodzonej przez ksi�-
cia �ukomskiego.
268
Rozdzia� IX
Na pocz�tku jesieni 1648 roku hetman polny Janusz Radziwi�� ze-
bra� pod H�uskiem zaci�ne wojsko Wielkiego Ksi�stwa - oko�o czterech
tysi�cy zaci�nych i oko�o tysi�ca �o�nierza powiatowego, co stanowi�o
si�y zbyt skromne, aby przeprowadzi� skuteczne dzia�ania. Radziwi�� wyda�
tam artyku�y wojskouse, w kt�rych ��da� od �o�nierzy cierpliwo�ci i spoko-
ju, obrony nie wci�gni�tych do buntu ch�op�w. Nast�pnie hetman po-
dzieli� swoje chor�gwie na dwie grupy, z kt�rych pierwsz� wys�a� do Sta-
rego Bychowa, a drug� pod Rzeczyc�; sam za� po�pieszy� na sejm elek-
cyjny do Warszawy.
W pa�dzierniku 1648 roku wojsko stra�nika wielkiego litewskiego
Grzegorza Mirskiego zaatakowa�o Pi�sk, kt�rego mieszka�cy w obawie
przed kar� zdecydowali si� broni� razem z Kozakami do ko�ca. Obrona
miasta by�a tak zaci�ta, �e nawet po wtargni�ciu do niego trzeba by�o
doby, �eby je ostatecznie opanowa�. Cz�� kozackiej konnicy po podpa-
leniu drewnianej zabudowy zdo�a�a zbiec brzegiem Prypeci, ale dla miesz-
ka�c�w Pi�ska nasta� tragiczny okres: miasto na dwa dni zosta�o oddane
na ogie� i rabunek. Uspokojenie poleskiej stolicy przerodzi�o si� wjej wielk�
tragedi�. Nawet kanclerz Albrycht Radziwi�� narzeka� na bratanka het-
mana, �e ten pozwoli� zaci�nym �o�nierzom zniszczy� miasto i spusto-
szy� ca�e starostwo pi�skie.
Kozacy - okryci chwa�� po kolejnym wielkim zwyci�stwie Chmiel-
nickiego pod Pi�awcami (23 pa�dziernika 1648 roku), na jesieni podj�li
jeszcze aktywniejsze dzia�ania, co zacz�to odczuwa� tak�e na Bia�orusi
po�udniowej. Ksi�� Janusz Radziwi�� po sejmie elekcyjnym przyby� na
pocz�tku 1649 roku do Brze�cia, a stamt�d ju� 20 stycznia poprowadzi�
swoj� armi� do t�umienia buntu. Jego czterotysi�czna dywizja ruszy�a
trzema kolumnami wzd�u� granicy z Wo�yniem na wsch�d. W Noblu do
hetmana do��czy�y wojska stra�nika Mirskiego i dalej armia posz�a na
Dawidgr�dek i na Tur�w. 5 lutego 1649 roku Radziwi�� doszed� do opusz-
czonego przez powsta�c�w Turowa, a 7 lutego by� ju� pod Mozyrzem.
Mozyrza broni� pu�kownik kozacki Michnenko, pos�any tam przez
Chmielnickiego. Odrzuci� on propozycj� kapitulacji. Wtedy hetman rzuci�
wojsko do szturmu. Pierwszy atak zosta� odbity, jednak w czasie drugie-
go, w kt�rym uczestniczy�a walcz�ca pieszo kawaleria, �o�nierze zaj�li
sza�ce, zniszczyli ostrok� i rozbili bramy, aby zrobi� drog� dla konnicy.
Chor�gwie hetma�skie wdar�y si� do miasta i zwi�za�y walk� z obro�ca-
mi, z kt�rych wi�kszo�� wtedy zgin�a. Szturm, rozpocz�ty rano, skon-
Od wielko�ci do upadku 269
czy� si� prawie w nocy. Zdobyty Mozyrz zosta� na dwa dni oddany woj-
sku, aby mog�o dokona� rekwizycji.
Z Mozyrza Radziwi�� powr�ci� na p�noc i ju� w ko�cu lutego sta-
n�� pod Bobrujskiem, w kt�rym znajdowa� si� zagon kozacki atamana
Poddubicza. Obl�enie trwa�o kilka tygodni, dop�ki Bobrujszczanie po-
przez swoich parlamentarzyst�w nie poprosili o przyj�cie ich kapitulacji.
Hetman postawi� warunek, �ebywszyscy mieszka�cy wyszli pojedynczo
za wa�y, oddali bro� i klucze od bram, a tak�e wydali przyw�dc�w buntu
i tych wszystkich, kt�rzy s�u�yli w chor�gwiach kozackich. Bobrujszcza-
nie przyj�li te warunki i praktycznie oddali Kozak�w w r�ce Radziwi��a.
Po kapitulacji Bobrujska hetman dotrzyma� s�owa i nie pozwoli� �o�nie-
rzom na zrabowanie miasta. Pacho�ka jednego, za jedn� chustk�, kt�r� wzi��
by�[...] kaza� na bramie obwiesie, chustk� przy nim po�o�ywszy* - zanotowa�
w swoich wspomnieniach Samuel Maskiewicz. Podejrzanych o udzia�
w buncie ukara� surowo: dziewi�ciu ludzi nabito na pal, czterdziestu ska-
zano na �mier�, a dwustu siedemdziesi�ciu Kozakom kaza� odci�� praw�
r�k�, t� - w kt�rej trzymali bro�.
Opu�ciwszy Rzeczyc� i Homel, powsta�cy wycofali si� w na Ukrai-
n�, wtedy rozpocz�� przeprawia� si� przez Prype� tak�e Janusz Radzi-
wi��. W�a�nie w tych dniach pomi�dzy Bohdanem Chmielnickim i kr�-
lem Janem Kazimierzem zosta� zawarty rozejm, kt�ry zako�czy� tak�e
kampani� przeciwko Kozakom na Bia�orusi.
Chmielnicki wykorzysta� rozejm do zebrania si� na dalsz� wojn�.
Hetman ukrai�ski, wznawiaj�c dzia�ania wojenne przeciwko wojsku ko-
ronnemu, chcia� zatrzyma� armi� Wielkiego Ksi�stwa Litewskiego na
Bia�orusi i nie dopu�ci� do jej wsp�lnych operacji z Polakami. Dlatego
te�, aby os�oni� Ukrain� od p�nocy Chmielnicki wystawi� znaczne si�y.
Ju� na pocz�tku czerwca 1649 roku jego Kozacy podj�li pr�b� opanowa-
nia Homla. Pu�kownicy Litwinienko, Popwicz i Harkusza wielokrotnie
szturmowali miasto, jednak nie zdo�ali z�ama� jego obrony, w kt�rej czyn-
nie uczestniczyli mieszczanie. Tak�e Janusz Radziwi�� przez ca�� wiosn�
energicznie przygotowywa� si� do wojny. Bardzo brakowa�o pieni�dzy
nie tylko na zaci�gni�cie nowych chor�gwi, ale tak�e na wyp�at� �o�du
4 Pami�tniki Samuela i Bogus�awa Kazimierza Maskieivicz�w (wiekXVII), opra�,
wst�pem i przypisami opatrzy� A. Sajkowski, red. i s�owo wst�pne W. Czapli�-
ski, Wroc�aw 1961, s. 265 - przyp. t�um.
270
Rozdzia� Di
dla starych, kt�re znajdowa�y si� w obozie. Tymczasem �o�nierze grozili,
�e nie otrzymawszy zas�u�onej zap�aty opuszcz� s�u�b�. Kr�l tymczasem


	ju� hetman wielki Janusz Kiszka uchyli� si� od spe�nienia swoich obo-wi�zk�w i wojsko zacz�� zbiera� hetman polny ksi�� Janusz Radziwi��...	Pomodliłem się do każdego boga jaki istniał bym był w wstanie wkurzyć tę kobietę do granic możliwości.