Kluczewski zauwa|a du| mobilno[ chBopów w owym czasie, niech do zakBadania staBych gospodarstw, przywizania w sensie ekonomicznym do ziemi.
Pojawienie si na wiksz skal kriestian przywizanych do ziemi historycy odnotowuj dopiero w koDcu XVI wieku i przypisuj ten fakt zadBu|eniu dzier|awców w stosunku do wBa[cicieli ziemi i w zwizku z tym niemo|no[ci opuszczenia jej zgodnie z prawem. ZawoB|aDski czarnoziem odcignB rze-
Tradycja i zmiana za czasów Iwana IV
209
sze robotników najemnych z gospodarstw dzier|awców, tak|e czBonków ich rodzin, którzy pracowali na roli, std zmniejszenie powierzchni upraw i zubo|enie31. Prawo finansowe, dotyczce warunków spBaty kredytów i opBat dzier|awnych, w zaistniaBych okoliczno[ciach powodowaBo niemo|no[ opuszczenia dzier|awionej ziemi32. MaBo kto mógB w obliczu tej rzeczywisto[ci korzysta z prawa opuszczenia ziemi. ChBopi bdcy w zBej sytuacji finansowej najcz[ciej uciekali, co byBo naruszeniem prawa, lub ich dBugi wykupywali inni wBa[ciciele. Kodeks 1550 roku w art. 88 zezwalaB na odej[cie od wierzyciela zadBu|onemu dzier|awcy, je[li ten zgodzi si by peBnym choBopem (niewol-nym) u innego wBa[ciciela ziemskiego, który wykupiB jego dBug33. Nowela ta likwidowaBa spraw dBugów, byBa jednocze[nie postrachem dla wBa[cicieli ziemi, majcym na celu zBagodzenie obci|eD finansowych w stosunku do kDestian, którzy byli przecie| tak|e pBatnikami podatku paDstwowego (BO3;>). Z drugiej jednak strony zmiana stanu z kriestianina na choBopa prowadziBa do zmniejszenia liczby pBatników podatku paDstwowego, a tym samym do uszczuplenia bud|etu wojskowego. Dlatego w okresie smuty (1606 rok) wydany zostaB ukaz carski, zabraniajcy sprzedawania si w choBopstwo. NakazywaB on jednocze[nie wszystkim choBopom, którzy wcze[niej sprzedali si w niewol, powrót na dawne dzier|awy i do poprzedniego statusu. PaDstwo broniBo si w ten sposób przed utrat podatników, nie naruszaBo przy tym wolno[ci osobistej kDestian. Jak z tego wynika, zmiana w obrbie prawa nie dotyczyBa statusu spoBecznego kDestian, zakresu ich wolno[ci osobistej. ByBa odzwierciedleniem trudno[ci finansowych, spowodowanych transformacj struktury wewntrznej paDstwa, jego rozrostem terytorialnym, niskim stopniem zaludnienia i sBabymi mo|liwo[ciami zagospodarowania caBego terytorium.
Zatwierdzenie Kodeksu 1550 roku poprzedzone byBo przyjciem przez Dum Bojarsk z udziaBem Zwitego Soboru prawa o cz[ciowym wyjciu spod sdów namiestnikowskich tzw. dzieci bojarskich (drobnych wBa[cicieli wotczin), którego autorstwo przypisuje si Iwanowi IV. Tym sposobem car dowodziB, |e bierze pod osobist piecz wBasno[ zubo|aBych bojarów, uskar|ajcych si na krzywdy doznawane ze strony namiestników.



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   
 
  Kriestianin w XVI wieku nie byB przywizany ani do ziemi, ani do obszcziny, ani nawet do stanu chBopskiego
Pomodliłem się do każdego boga jaki istniał bym był w wstanie wkurzyć tę kobietę do granic możliwości.