Georges Duby wspomina o w�o�ci, gdzie uprawy rozmieszczono, jak nast�pu-je: 25 do 30 procent owsa, 50 do 60 procent wyki, 1,5 procent grochu i 5 procentbobu...

Komandoria templariuszy przeznacza 18 akr�w pod �yto i pszenic�, 24 akry
pod j�czmie�,15 pod owies,14 pod groch i 6 pod wyk�. Uprawia r�wnie� j�czmie�
ozimy. Wysiewa si� tak�e ziarno mieszane: mieszank� �yta i pszenicy i r�ne inne
kombinacje; otrzymuje si� wtedy mocniejsz� s�om� i je�eli jeden gatunek nie wzej-
dzie, mo�e uda� si� drugi. W ka�dym razie, jak m�wili�my, m�ka jest przewa�nie
mieszana.
"Mo�na s�dzi� - pisze R. Latouche - �e ju� na gruntach opactwa Saint-
-Germain-des-Pr�s, a tak�e w wielu innych miejscach w p�nocnej Galii stosowano
system trzyletniego p�odozmianu, z tym �e po roku pszenicy i tr�mois nast�powa�
rok ugorowania."
Tr�mois (tremissium) to mieszanka pszenicy, �yta, owsa, grochu i wyki itp.;
zbierana wcze�nie, stanowi�a karm� dla byd�a.
Jest rzecz� trudn�, a nawet chyba niemo�liw� wyrobi� sobie dok�adne poj�cie
o wydajno�ci tych r�nych upraw. Kiedy �wi�ty Bernard pisze o gruntach, kt�re
przynosz� 100 za 1, jest bardziej poet� ni� agronomem. Sk�pe liczby, jakimi dys-
ponujemy, pozwalaj� oceni� wydajno�� 4 do 1 dla owsa, 8 do 1 dla j�czmienia.
Niekt�re teksty wspominaj� o wydajno�ci ponad 12 do 1.
W ka�dym razie produkcja w dalszym ci�gu jest przypadkowa, zale�na od
chor�b ro�lin oraz od kaprys�w klimatu. Przechowywanie zb� by�o zapewne nie-
rozwi�zalnym problemem a� do pocz�tk�w wieku XIX. Stale zagra�a brak �ywno-
�ci. G��d i jego wierne towarzyszki - epidemie - cz�sto pukaj� do ch�opskich wr�t.
W niekt�rych latach mnisi tak samo g�odowali jak ich wierni.
LE�NICTWO
Karczowanie, uprawa karczowisk, owszem, ale trzeba te� jak najusilniej chroni�
las. Dostarcza on opa�u, budulca, materia�u do wyrobu sprz�t�w gospodarskich
i obuwia, a tak�e "�erdzi, wide�, tyczek niezb�dnych przy uprawie winoro�li", jak
wylicza tekst z 1107 roku. W lesie pas� si� zwierz�ta domowe, zw�aszcza wieprze, kt�re
wypuszcza si� tam w miesi�cach zbioru �o��dzi. W przepisanym porz�dku: najpierw
wieprzki klasztorne, potem kr�lewskie, pa�skie, gminne, a wreszcie... uniwersyteckie.
Las jest �r�d�em dziczyzny, bez kt�rej szlachetnie urodzeni cienko by �piewali;
polowanie jest nie tylko sportem i przyjemno�ci�, ale tak�e konieczno�ci�. Mnisi
czasem poluj�, chocia� "to prawo wcale nie licuje z ich stanem i profesj�". Tak by
si� wydawa�o.
Las dostarcza ponadto bukwi, orzech�w w�oskich i laskowych, z kt�rych
otrzymywano olej, mchu i suchych li�ci na �ci�k�, dzikiego chmielu, grzyb�w,
jag�d, bor�wek i brusznic, "cierpkich owoc�w drzew wolno rosn�cych -jak jab�ka,
gruszki, jarz�bina, �liwki - a tak�e samych tych drzew..., kt�re wykopywano, aby je
potem szczepi� w sadach" (M. Bloch). Trudno wi�c si� dziwi�, �e panowie, �wieccy
i duchowni, energicznie broni� swoich las�w przed dzikim karczunkiem, pl�drowa-
niem, wypasaniem zbyt licznych stad byd�a albo bezprawnym zbieraniem �o��dzi.
Z lasu korzysta� trzeba racjonalnie: regulaminy sporz�dzone przez kartuz�w
stanowi� wzorzec w tej dziedzinie. Przewidziano tam wszystko: sze��dziesi�cioletni
cykl wyr�b�w, bez przesadnego wycinania drzew, oraz przeznaczenie drzew- jedne
kierowano jako budulec do klasztoru, bo pochodz� z w�woz�w i "wcale nie ucier-
pia�y od wiatru", inne na maszty "dla kr�lewskiej marynarki", jeszcze inne na
w�giel drzewny itd.
Mnisi cz�sto przerywali karczunek, aby zachowa� las; dzi�ki systematycznemu
ponownemu zalesianiu sosnami i bukami benedyktyni z Aqua Bella mogli nada�
swojemu klasztorowi nazw� Vallombrosa. Najstarszy regulamin le�ny pochodzi
z klasztoru w Marmoutier, z roku 1144.
NAWOZY
Sk�pe ilo�ci paszy ograniczaj� szczeg�lnie liczb� zwierz�t, kt�re przez ca��
zim� mo�na trzyma� w oborze, jest wi�c za ma�o nawozu. Uzupe�nia si� te braki, jak
mo�na, pozostawiaj�c ziemi� ugorem co drugi rok albo siej�c na wypaleniskach,
w coraz to innym miejscu. Bez w�tpienia p�odozmian trzyletni wprowadzili cystersi.
Powszechnie stosowano margiel. Premonstratensi wyspecjalizowali si� w wy-
dobywaniu torfu. U�ywali do tego �opaty zwanej flamandzk�, na pewno wygi�tej.
Mnisi wymy�lili, aby kopa� stawy, na kt�rych dnie osiada� �yzny mu�. Co pewien
czas spuszczali wod� i tak uzyskane grunty przeznaczali pod upraw�. Do tego czasu
s�u�y�y jako rybne sadzawki.
AGRONOMIA
Nic dziwnego, �e mnisi, w�o�ywszy tak wielki i tak d�ugotrwa�y wysi�ek
w rozw�j rolnictwa, starali si� bardziej ni� ktokolwiek inny b�d� utrwali� nauki
czerpane od staro�ytnych (nigdy nie os�ab�o ich zainteresowanie dzie�ami Warrona
czy Kolumeli), b�d� te� przekaza� potomnym wyniki w�asnych do�wiadcze�. Pierw-
sze prace, czasem niezbyt powa�ne, po�wi�cone sztuce uprawy ziemi, pisali Suger,
Albert Wielki, Burgundio z Pizy, Walter z Henley oraz Piotr Krescencjusz, autor '
wydanego dopiero w wieku XV Opus ruralium commodorum*, kt�ry bardziej ufa�


	Georges Duby wspomina o w�o�ci, gdzie uprawy rozmieszczono, jak nast�pu-je: 25 do 30 procent owsa, 50 do 60 procent wyki, 1,5 procent grochu i 5 procentbobu...	Pomodliłem się do każdego boga jaki istniał bym był w wstanie wkurzyć tę kobietę do granic możliwości.