W stosunku do ka�dego systemu mo�na tak�e wyr�ni�, obok teoretycznego badania jego zasad, jakie w stosunku do j�zyka np...

reprezentuj� teorie lingwistyczne, tak�e potoczn� praktyczn� refleksj� nad kodem, kt�ra bywa udzia�em jego praktycznych u�ytkownik�w. U�ytkownicy ci stanowi� ogromn� wi�kszo�� faktycznych realizator�w wszystkich system�w komunikowania, kt�re mo�na okre�li� jako �naturalne" w tym znaczeniu, w jakim m�wi si� o naturalnych j�zykach, nieb�d�cych tworem refleksyjnej konwencji, �wiadomie konstruowanym przez okre�lone jednostki lub grupy.
Z socjologicznego, a tak�e psychologicznego punktu widzenia znamienny jest fakt, �e kod najbardziej rozpowszechnionych �naturalnych" system�w, zw�aszcza kod j�zykowy, stanowi przedmiot spontanicznego zainteresowania potocznego. Dzieci w okresie intensywnego przyswajania sobie ojczystego j�zyka, kt�re
166
Socjologia kultury
dokonuje si�, oczywi�cie, w spos�b praktyczny, wykazuj� spontaniczne tendencje do uwypuklania kodu, manifestuj�ce si� m.in. w kwestionowaniu regu� i s�ownika, w monologach stanowi�cych rodzaj praktyki pos�ugiwania si� kodem i wy-pr�bowywania jego r�norodnych mo�liwo�ci*. Funkcja metaj�zykowa wyst�puje r�wnie� w potocznej praktyce, gdy przebieg komunikowania ulega zak��ceniu, np. ze wzgl�du na niedoskona�� znajomo�� kodu, zachodz�c� przy pos�ugiwaniu si� obcym j�zykiem.
Funkcja metaj�zykowa, czy te� w szerszym uj�ciu - metasystemowa - odnosi si� do regu� system�w komunikacyjnych, dotyka wi�c zagadnie� wa�nych dla bada� socjologicznych zmierzaj�cych do uchwycenia prawid�owo�ci r�nych form spo�ecznych dzia�a� ludzi. Znajomo�� swoisto�ci regu� poszczeg�lnych system�w komunikowania wymaga jednak specjalnych kwalifikacji, kt�rymi mog� dysponowa� w pe�ni tylko przedstawiciele nauk szczeg�owych zajmuj�cy si� tymi systemami, a wi�c lingwi�ci i teoretycy innych dziedzin kultury symbolicznej lub semiotycznej.
Funkcja poetycka, podobnie jak poprzednia, jest przedmiotem badania swoistym dla teorii kultury raczej ni� dla jej socjologicznego uj�cia. Jej r�nostronny wp�yw na przebieg komunikowania i jej �cis�e zwi�zki z aksjologicznym kryterium kultury symbolicznej sprawiaj� jednak, �e i ona nie mo�e by� pomijana w socjologicznych badaniach kultury. Zgodnie z okre�leniem Romana Jakobsona funkcja ta polega na naddaniu, na specjalnym wyborze i dodatkowym uporz�dkowaniu wypowiedzi, kt�re nie wynika z potrzeby potocznego j�zykowego komunikowania. Funkcje te szczeg�lnie wyrazi�cie realizuje si� w poezji, kt�r� Jakobson okre�li� wr�--?: jako wypowied� nastawion� na spos�b wyra�ania. St�d te� nazwa funkcji poetyckiej. Uog�lniaj�c jej rozumienie mo�na j� zasadnie okre�li� jako funkcj� estetyczn� lub formaln� lub autoteliczn� w stosunku do samego przekazu, na kt�rym skupia si� tutaj uwaga komunikuj�cych. Tego ostatniego terminu u�ywa Henryk Markiewicz.
Taki charakter przekazu poci�ga za sob� r�ne konsekwencje, kt�re zostan� przedstawione w dalszym ci�gu, zw�aszcza w zwi�zku z problemem semiotycznego charakteru sztuki. Najog�lniej m�wi�c, funkcja poetycka wp�ywa na ograniczenie przejrzysto�ci znak�w u�ywanych w wypowiedzi. Z tym mo�e si� wi�za� ograniczenie r�wnoczesnej referencyjnej funkcji przekazu. Niekt�re inne aspekty komunikacyjne, np. zdolno�ci do ekspresji, mog� by� jednak zarazem dzi�ki tym cechom przekazu wzmo�one, nie uszczuplone.
Jak wynika cho�by z ostatnich stwierdze�, typologii funkcji komunikacyjnych nie nale�y interpretowa� jako podstawy do empirycznej klasyfikacji komunikat�w. Jakobson (1976b, s. 28) pisze: �[...] chocia� [...] funkcja referencyjna [...] jest zasadniczym celem licznych komunikat�w, to uboczne uczestnictwo r�wnie� innych funkcji w tych komunikatach musi by� brane pod uwag� przez obserwatora--lingwist�". Ten sam przekaz mo�e r�wnocze�nie pe�ni� kilka funkcji, chocia�
* Taki charakter maj� zw�aszcza monologi dzieci znajduj�cych si� w fazie mow\, kt�r� Jean Piaget nazywa faz� egocentryczn�, zob. Piaget, 2005.
Modele i funkcje symbolicznego komunikowania
167
ych .na ire 61-
�lub
go de
ych
niekt�re przekazy bywaj� wyra�nie zdominowane przez jedn� funkcj�. Znaki i przekazy o charakterze sygna��w pe�ni� na og� tylko funkcj� konatywn� w najw�szym jej rozumieniu.
Przedstawiaj�c lingwistyczny model procesu semiotycznego z zamiarem jego wykorzystania w socjologicznej analizie kultury symbolicznej dokonano pewnego zabiegu redakcyjnego, kt�ry ma u�atwi� jego zastosowanie do cel�w socjologicznych. Zarazem jednak model ten uleg� modyfikacji, kt�rej charakter wymaga wyja�nienia. Domen� bada� lingwistycznych stanowi w zasadzie immanentna analiza tekstu. Sfera zjawisk pozatekstowych uwzgl�dniana jest w nich z uwagi na zwi�zki z tekstem, kt�rych charakter okre�lany jest przez badaczy na zasadzie cz�ciowo intuicyjnej lub postulatywnej raczej ni� empirycznej. We wcze�niejszych sformu�owaniach swej teorii Jakobson np. oddziela� funkcj� referencyjn� (reprezentatywn�) od komunikatywnej. Pierwsz� okre�la� jako konieczny skutek konwencjonalnych zwi�zk�w element�w tekstu z elementami pozatekstowymi. Zwi�zek ten jest niezale�ny od faktu istnienia odbiorcy, a wi�c od faktycznej realizacji procesu komunikowania.


	W stosunku do ka�dego systemu mo�na tak�e wyr�ni�, obok teoretycznego badania jego zasad, jakie w stosunku do j�zyka np...	Pomodliłem się do każdego boga jaki istniał bym był w wstanie wkurzyć tę kobietę do granic możliwości.