Czy w organizmie i poza nim istnieją uwarunkowania, po których wystąpieniu wzrasta prawdopodobieństwo jedzenia? Czy prawdopodobieństwo zaobserwowania u danego człowieka agresji w pewnych warunkach się zwiększa? Czy warunki, w jakich lenistwo występuje częściej, dadzą się nazwać? To tylko niewielki wycinek zagad-
263
PSYCHOLOGIA MOTYWACJI
nień, którymi interesują się psychologowie motywacji.
Odkrycie warunków, w jakich występuje zachowanie motywowane, jest dla psychologii motywacji nieodzowne. Ale warunki te muszą być zauważalne niezależnie od skierowanego na cel zachowania. Tak długo, dopóki jedzenie sprowadza się do głodu, a przemoc do agresywności, nie istnieje możliwość o-kreślenia owych warunków. Celem psy-
chologii motywacji jest odkrycie możliwie największej ilości tych spośród nich, przy których należy się liczyć z wystąpieniem określonych, ukierunkowanych na cel form zachowania. Tym samym stwarza się także możliwość sprawdzenia tych warunków. Czy prawdopodobieństwo przyjmowania pożywienia wzrasta, gdy kurczą się ścianki żołądka? Taką rzekomą zależność można sprawdzić (zob. str. 18).
7.2 Teorie dotyczące poszczególnych sfer motywacji
W innym miejscu (zob. str. 148) stwierdzono, że z powodu zawiłości procesów ludzkiego uczenia się stworzenie jednej teorii ze wszystkich ewentualnych wyjaśnień nie jest możliwe. To samo dotyczy przeróżnych celów, na które może być skierowane zachowanie człowieka. Aby wyjaśnić, dlaczego niektórzy ludzie jedzą więcej niż inni, dlaczego mają odmienne cele społeczne - jedni szukają częstszych kontaktów społecznych, inni wolą samotność - i dlaczego sytuacje, które wymagają zaangażowania, nie dla wszystkich bywają jednakowo atrakcyjne, potrzebne są niezależne teorie motywacji. Jak niewiele wspólnego owe teorie mają ze sobą, przekonać się można na przykładzie podstaw wyjaśnienia trzech różnych obszarów motywacji. Spożywanie pokarmu (podobnie jak picie, spanie, unikanie bólu itd.) to niewątpliwie zaspokajanie fizjologicznych potrzeb organizmu. Teorii zachowania człowieka podczas jedzenia w żaden sposób nie można jednak wykorzystać do objaśniania różnych reakcji na sytuacje społeczne. Kto chce wiedzieć, dlaczego ludzie mogą znajdować w sobie motywy do agresywnego zachowania wobec innych - czyli do tego, by zadawać cierpienie i szkodzić - z teorii dotyczącej motywacji do jedzenia nie
zaczerpnie właściwie żadnej informacji. Wyjaśnienie motywacji uczenia się to także zupełnie odrębny obszar rozważań. Czy można zachęcić uczącego się, by aktywnie dążył do osiągania pewnych celów?
7.2.1 Odżywianie
- zachowanie i wyjaśnienie
Po zakończeniu drugiej wojny światowej zainteresowano się wyjaśnieniem problemu, jakie konsekwencje dla bardzo wówczas licznej grupy jeńców wojennych miało niedostateczne odżywianie. Odpowiedzi szukano między innymi na Uniwersytecie Minnesota (USA) (Keys i in., 1945). Przez pół roku 36 ochotników w wieku od 20 do 33 lat głodowało, to znaczy dzienne zapotrzebowanie na pożywienie z około 3500 kalorii zredukowano im do 1570. Mimo takich ograniczeń, stworzonych warunków nawet w przybliżeniu nie można było porównać z tymi, w jakich żyje wielu ludzi mieszkających w krajach Trzeciego Świata, na obszarach dotkniętych klęską głodu. Osoby badane znajdowały się pod bezustanną opieką lekarską, ich problemami zdrowotnymi zajmowano się natychmiast.
264
WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII
Bardzo szybko dominującym tematem wśród głodujących stało się pożywie nie. Kupowali na przykład literaturę dotyczącą jedzenia, niektórzy studiowali książki kucharskie, inni z kolei zaczęli zbierać przepisy kulinarne lub w wyobraźni wymyślali przeróżne potrawy. Niektórzy uczestnicy bardzo poważnie przymierzali się do porzucenia dotychczasowego zawodu i zdobycia profesji kucharza.
Wzmożone zajmowanie się pożywieniem doprowadziło wkrótce do stopniowego zanikania innych zainteresowań i emocji. Głodujący stawali się wobec całego otoczenia coraz bardziej obojętni. Tracili poczucie humoru. Zmieniło się także ich zachowanie społeczne, wielokrotnie okazywali brak taktu. Mężczyźni coraz mniej przejmowali się swoimi przyjaciółkami, niektórzy nawet zupełnie zerwali istniejący związek.
Rys. 7.2
Uczestnicy eksperymentu głodowego.
Ucierpiała na tym również moralność - niektóre osoby dopuściły się kradzieży pożywienia i innych rzeczy. Głód zaczął
w końcu wywierać wpływ na ruch tych ludzi; poruszali się powoli i możliwie mało. Każdy ruch mięśni połączony był ze wzmożonym wysiłkiem. W ciągu tego półrocza waga ciała spadła przeciętnie o 25%.
Eksperyment w Minnesocie pokazał więc, że niedostateczne zaspokojenie tak podstawowej potrzeby organizmu jak dostarczanie pożywienia prowadzi do znacznych zmian osobowości. Organizm ma ogromne możliwości przystosowania się - przynajmniej do pewnego stopnia - do warunków ekstremalnego niedostatku pożywienia, co przecież ciągle dotyczy ludności w pewnych rejonach świata. Jeśli człowiek ma do dyspozycji tylko 300 kalorii dziennie, a organizm otrzymuje zaledwie 10% niezbędnych dla życia protein, to reaguje spowolnieniem krążenia krwi, a to z kolei pociąga za sobą obniżenie temperatury ciała oraz ciśnienia tętniczego. Organizm przełącza się na oszczędzanie i dopiero na końcu sięga do rezerw energetycznych mięśni, łącznie z sercem (Winnick, 1979).
Ale jak organizm sygnalizuje swoje zapotrzebowanie na pożywienie? Tym pytaniem psychologowie motywacji zajmują się od prawie stulecia. Próbują przy tym wyjaśnić także inne kwestie: dlaczego jedni ludzie jedzą znacznie więcej, niż potrzebuje tego organizm do utrzymania swoich funkcji życiowych? Czym wytłumaczyć można fakt, iż kobiety i mężczyźni oddają się konsumpcji, która zagraża ich zdrowiu, a niekiedy i życiu? Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy zwiększenie wagi ciała należałoby przypisać przyrostowi tkanki tłuszczowej, nie zaś tkanki mięśniowej.
7.2.1.1 Wewnętrzne warunki kontroli odżywiania się


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   
 
  Ponieważ ludzie mają możliwość wykazywania rozmaitych zachowań, na przykład jedzenia, agresji czy próżnowania, rodzi się pytanie o warunki wywołujące takie zachowania...
Pomodliłem się do każdego boga jaki istniał bym był w wstanie wkurzyć tę kobietę do granic możliwości.