Ta właśnie sytuacja w zasadniczy sposób cechuje różne typy niewolnictwa: niewolnik nie jest nawet człowiekiem. Wraz z zanikiem niewolnictwa jako pewnej instytucji społecznej, społeczne znaczenie nierówności, którą mam na myśli, uległo pomniejszeniu. Powracające fale rasizmu dowodzą jednak, że problem ten całkowicie nie wygasł.
2 Można by prawdopodobnie uznać na mocy definicji, że struktury społeczne ulegają zmianom, gdy zmienia się system nierówności społecznych. Zmiany tego typu określam jako zmianę rewolucyjną, jakościową. Jak uczy
198
Mimo tych zmiaoi istnieją wciąż pewne nierówności i działają w sposób wewnętrznie zgodny, tworząc system wzajemnie uzależnionych związków. Cała struktura społeczna opiera się więc na zróżnicowaniach wynikających z nierówności. Sytuacja ta powoduje, że klasy, warstwy i grupy tworzące strukturę społeczną stają się nośnikami różnych, często konfliktowych interesów. Konflikty te mogą być nie ujawniane przez dłuższy czas, lecz w pewnych warunkach są wyrażane otwarcie i dają się obserwować w formie jawnych napięć społecznych, sporadycznych starć lub nawet otwartej walki.
Jest więc oczywiste, że każda zmiana charakteru więzi społecznych wpływa zwykle w sposób odmienny na poszczególne nierówności różnicujące klasy i warstwy, lub przynajmniej dotyczy ich w różnym stopniu. Mówiąc dokładniej, spotykamy się bardzo rzadko ze społeczeństwami, w których zachodzą zmiany przynoszące korzyść całemu społeczeństwu w jego walce z przyrodą. Tam, gdzie różnice te nie są wprost oczywiste, dostrzec przynajmniej można różnice stopnia. Specyficzną funkcją struktury społecznej opartej na nierównościach jest właśnie stałe występowanie sytuacji, w której zmiany potencjalnie korzystne dla całego społeczeństwa (np. odkrycia naukowe, technologiczne i medyczne) okazują się w różnym stopniu korzystne dla warstw znajdujących się w różnych miejscach struktury społecznej. Warstwy znajdujące się na pozycjach ekonomicznie, politycznie i kulturowo lepszych mają od samego początku większe szanse zużytkowania owych zmian zgodnie ze swym własnym interesem 3.
W tych warunkach analiza wartości związana z polityką społeczną odpowiedzieć musi na złożone pytanie: jaka część więzi społecznych znajdzie się w sposób jawny lub ukryty w sferze wpływów określonej teorii polityki społecznej lub jej praktycz-
historia, zmiany takie wprowadzane były przez rewolucję, choć również zdarzało się, że powstawały w wyniku pewnych ewolucyjnych przemian.
8 Stopień zużytkowania korzyści społecznej zgodnie z własnym interesem danej klasy lub warstwy, czyli — mówiąc inaczej — nierówność rozdziału efektów zmiany, zależy bez wątpienia po pierwsze od natury społecznych nierówności, po drugie od uświadomienia sobie sprzeczności interesów przez poszczególne klasy i grupy, od stopnia jawności konfliktu między nimi, od ich siły i możliwości działania.
1QQ
nych skutków; jakie więzi zostaną pośrednio, a jakie bezpośrednio objęte tym wpływem; w jakich wypadkach wpływ ten będzie uświadomiony, a w jakich pozostanie nie uświadomiony; jak wielki będzie ten wpływ; w czyim interesie jest on stosowany; które grupy, klasy i warstwy korzystają z niego bardziej niż inne i dlaczego się tak dzieje? To złożone pytanie można znacznie uprościć, jeśli zgodzimy się, że skomplikowany system nierówności nie pełni jednolitej roli społecznej, a więc że istnieją powiązania przyczynowe pomiędzy różnymi nierównościami4.
W prostszej wersji pytanie to brzmi: W jakim stopniu i w jakim kierunku wpływa na istniejącą strukturę społeczną określona teoria polityki społecznej lub określone działanie podejmowane w ramach polityki społecznej? Czy celem tego działania ma być zachowanie, wzmocnienie i skonsolidowanie istniejącego systemu nierówności, czy przeciwnie — znaczne zmodyfikowanie charakteru struktury przez zmniejszenie asymetrii istniejących warunków społecznych, spowodowanych podstawowymi nierównościami?
Istotą naszego wywodu jest wykazanie, że kategoria wartości społecznej jest powiązana z kategorią interesu społecznego, jeżeli tylko mamy prawo założyć, że istnieje zróżnicowanie interesów w różnych grupach społecznych. Wartości ogólnospołeczne mogą się przybliżać do interesu ogólnospołecznego tylko wówczas, gdy maleją nierówności społeczne i konflikty interesów między różnymi grupami społecznymi, gdy obiektywne podstawy konfliktów między klasami i warstwami tracą swe znaczenie.
Ta logika wywodu pozwala podzielić rozmaite ideały polityki społecznej i stosowane przez nią środki na dwie grupy: przedsięwzięć, których celem jest „poprawa stosunków społecznych" bez istotnych zmian w strukturze społeczeństwa, oraz przedsięwzięć,
4 Nie można tej sprawy omawiać tu szczegółowo, ale bez wątpienia stanowisko takie jest uzasadnione marksistowskim twierdzeniem o determinującej funkcji stosunków produkcji i własności dla innych relacji społecznych. Stanowisko to nie przekreśla istnienia wzajemnych wpływów; umożliwia jednak wnioskowanie na temat charakteru struktury społecznej i zachodzących w niej zmian przez rozważenie stosunków produkcji i więzi politycznych, które odgrywają zasadniczą rolę, dostosowując do siebie pozostałe (materialne, kulturalne itd.) warunki życia społecznego.
200


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   
 
  1 Przez trwałe i powszechne nierówności społeczne rozumiem zróżnicowanie różnych grup społecznych ze względu na niejednakowe uznanie człowieczeństwa ich członków...
Pomodliłem się do każdego boga jaki istniał bym był w wstanie wkurzyć tę kobietę do granic możliwości.